ELMADAĞ İLÇESİNİN KURULUŞ TARİHÇESİ

Nüfusu: 43 900 kişi

Yüzölçümü : 573 km2

Rakım:990 m

Şehir Merkezine Uzaklığı : 41 km

               İlçemizin araştırmaya değer tarihi kaynaklarla dolu olmasına rağmen fazla araştırma yapılmamış. Bu yüzden tanıtım kitabımızda öncelikle ilçemizin genel tarihini anlatırken  bazı bilgi,belge ve rivayetlerle ilçemiz hakkında bir sonuca varacağız.Öncelikle tarih boyunca Ankara:

            Ankara ilinin kökü Friglere  kadar uzanan bir kısım yerli kültürün devamlı olarak Ankara ve çevresinde yaşamış olması bizi tarihten önceki dönemlerde bu civar ve  topraklarda yerleşik hayatın olduğunun bir göstergesidir. Frigya devletinin yıkılmasından sonra kurulan Lidya devleti de Kızılırmak’a kadar bütün araziye hakimdir. M.Ö 547’de Büyük Küros ‘un  Lidyalıları mağlup etmesiyle yıkılan bu devlet  Ankara çevresiyle birlikte bütün Anadolu Pers’lerin hakimiyetine geçmesini sağlamıştır.

   Orta çağda M:S 334-1073 yıları arasında Doğu Roma ve Bizans hakimiyetine girer  daha sonra Sasani  ve Abbasi’lerin akınlarına ve yağmalamalarına sahne olur.          1071 Malazgirt savaşıyla Türklere açılan  Anadolu kapıları Ankara ve çevresine kadar gelinmiş 1073 yılında Ankara Türkler tarafından alınmıştır. (Kervanların konakladığı bir derbent köydür.)

        Bu bilgiler doğrultusunda yola çıkarak Elmadağ yerleşimine ait ilk belgeler,(Ankara Etnografya Müzesinde Eski Şeri’ye Mahkemelerine ait iki numaralı Şeri’ye Sicili ’’-1Muharrem 997-8 ‘’yani 20 Kasım 1558 ile 11 Temmuz 1590 tarihleri arasını kapsayan belgeler) Ankara Şer’iye Mahkemesi sicillerine göre yaklaşık 423 yıl öncesine ait olduğu belgelenmektedir. Elmadağ bu dönemde Ankara’ya bağlı bir yerleşim yerlerinden biri olan, adının da Yozgat (ASİ YOZGAT)olduğu mahkeme kararlarından anlaşılmaktadır.

      Bazı araştırmalar sonucunda adının Asi Yozgat olarak değiştirildiği resmi mühürlerde görülmektedir. 1785-1809 yılları arasında Ankara Sancağı, 13 kazadan meydana geliyor. Bunlardan Kasaba-i Balayani yeni adı BALA  ve Çukurcak Nahiyesine bağlı Yozgat Köyü (Asi Yozgat) görülmektedir. 1902 Yılında Ankara Vilayeti Salnamesi’nde Ankara ilinin 5 sancak ve 21 kazadan oluştuğu belirtilmektedir. Asi Yozgat, bu sancaklardan biri olan Ankara Merkez Sancağına bağlı Bala Kazasına ait bir köydür. Köyün ilk yerleşim alanları bugünkü Yenipınar, Yenimahalle ve Yenidoğan Mahalleri olmuştur.

        1928 yılında Küçük Yozgat adı ile Bala kazasına bağlı bucak olmuş,1936 yılında Bala kazasından ayrılıp nahiye merkezi olarak Çankaya ilçesine bağlanmıştır.1941 yılında şehrin Küçük Yozgat ismi (Asi Yozgat)Elmadağ olarak değiştirilmiştir.  (H.Coşgun )Buraya Asi Yozgat denilmesi şu şekilde rivayet edilir:

       ‘' Yozgat ilinde Çapanoğlu olarak bilinen bir ağa yaşar, çevresindeki toprakları  kendi himayesine katan, nüfusu günden güne artan Çapanoğlu, adamlarını bir gün buraya gönderir.Halktan kendisine tabii olmalarını ister ve buraya yerleşmeye karar verir. Bir süre burada yaşar, zaman içinde insanların mallarını gasp etmeye ve halka zulmetmeye başlar. Bu zulme daha fazla katlanamayan köy halkı bir gün Çapanoğlu’na isyan eder ve adamlarını döverek kovar, işin uzayıp büyüyeceğini sezen ağa, “ Bırakın şu asi adamları” diyerek köyü terk eder. O günden sonra köyün adı “Asi Yozgat”olarak anılmaya başlar ‘’.

   Elmadağ Adının Asi Yozgat olarak anılması halk arasında Çapanoğlu’na karşı çıktığı için belirtilmiş olmakla birlikte, resmi olarak bu rivayet belgelenememiştir. Diğer taraftan Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünde yayınlanan Osmanlıda Yer Adları isimli kitapta Elmadağ’ın eski isimleri Asi Yozgat olarak belirtilmektedir.

  Buradaki asi tanımlamasının bildiğimiz baş kaldıran veya isyan eden anlamındaki ‘Asi’ farklı olarak vurgulanarak Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi tarafından yayınlanan 58 sayılı dergideki Ankara’nın  Başkent Olduğu Yıllardaki Eğitim, Sağlık ve Sosyal Durum Üzerine’ adlı makalede ‘Asi’ kelimesinin ; fayda,yarar,yaralı anlamına geldiği ifade edilmektedir.

Ayrıca TDK tarafından hazırlanan Divanü Lugati't-Türk Dizini adlı eserde;

  Asıg : Fayda,Kazanç,Kar

  Asıglıg :Faydalı,Kazançlı olarak tanımlanmakta olup,Atatürk Araştırma Merkezinin yukarda bahsedilen makalesi uyarınca ‘Asi’ kelimesinin’ de buradan türetilmiş bir sıfat olduğu anlaşılmaktadır.Hal böyle iken Asi kelimesinin günümüzde algılanan anlamından farklı olarak Elmadağımızın daha farklı bir özelliğini ortaya koyduğu anlaşılmaktadır.

       Elmadağ’ın Yozgat adını ilk alışının da Çapanoğlu’nun Yozgat’tan göç edip buraya yerleşmesinden sonra olduğu söylenir. Bahsi geçen olaylar 1840’lı yıllarda yaşanmış; ancak daha önceki yerleşim alanlarının Afyon’un Emirdağ İlçesinden gelenlerce kurulduğu ya da Oğuz Boylarının Anadolu’ya gelişi sırasında aynı boydan gelen bir sülalenin ikiye bölünerek bir kısmının Elmadağ’ı, bir kısmının da Emirdağ’ı yurt  tuttuğu, böylece Elmadağ’da ilk Türk yerleşmesinin bu dönemde oluştuğu ifade edilmektedir.(1071 yıllarına Selçuklunun Türklere kapılarını açmasıyla bazı kavimlerin Ankara ve Kırıkkale çevresine yerleştiği bilinmekte ve bu kavimlerin İran Horasandan geldiği söylenmektedir)

        Elmadağ’a özgü kültür öğelerinin bazıları Emirdağ’da görülüyor olması bunun doğru olabileceğine işarettir.Ayrıca, İstanbul Hükümetinin Valisi Muhittin Paşa, Sivas Kongresi yaklaşırken milli heyecanın dalga dalga yayıldığı Anadolu’da Kuvay-i Milliye hareketinin canlanmasını önlemekle görevlidir. Ankara’daki hareketliliği bertaraf etmek amacıyla Çorum’dan Sungurlu’ya oradan Keskin’e geçer ve Ankara’ya giderken Kılıçlar Beldesi yakınlarında ilçemiz ileri gelenlerinden Deli Yusuf lakaplı Kuvvayi-milleyetçi liderliğindeki Elmadağ’lı Kuvvacılar tarafından büyük bir direnişle karşılaşır. Elmadağlı Kuvvacılar, Muhittin Paşa ile çatışarak onu esir alırlar ve Sivas’a, Mustafa Kemal’e gönderirler. Bu durum Mustafa Kemal’in Ankara’ya ayrı bir muhabbet beslemesini sağlar. Sivas’tan sonra Eskişehir’e gitmeyi planlarken fikrini değiştirerek Ankara’ya gider. Elmadağlıların bu hareketi Mustafa Kemal’e bir Ankara sevgisi kazandırdığı gibi, İstanbul Hükümeti kanadının da husumet beslemesine neden olur ve adı “Asi”ye çıkar.

    Deli Yusuf liderliğinde ortaya konulan bu direnişi ödüllendirmek amacıyla,o zamanki akaryakıt tüketimi devlet tekelinde olmasına rağmen Atatürk tarafından 1930 yıllarda şimdiki karayolları bakım istasyonunu 300 m geçince sağ taraftaki yol kenarında Deli Yusuf’a benzinlik kurma yetkisi vermiştir. Dolayısı ile Ülkemizde özel sektör’e ait ilk benzinlik kurma yetkisinin İlçemiz eşrafından Deli Yusuf’a verildiği yakınlarının ifadelerinden anlaşılmaktadır.

   “Ben sizleri bu milli davaya silah zoruyla davet etmedim. Dileyen memleketine geri döner. Düşman adım adım her tarafı işgal ederek…. Ankara’ya gelecek olursa; ben bir elime silahımı, bir elime Türk Bayrağını alıp Elmadağ’ına çıkacağım. Burada tek başıma, son kurşunuma kadar düşmanla çarpışacağım. Sonrada bu mukaddes bayrağı göğsüme sarıp şehit olacağım. Bu bayrak kanımı sindire sindire emerken, bende milletimin uğruna hayatımı feda edeceğim.Huzurunuzda buna yemin ediyorum.’’ Mustafa Kemal ATATÜRK(Büyük Taarruz Öncesi T.B.M.M. Konuşmasından)

    Cumhuriyet’in ilanından sonra 1924 yılında Türkiye’de sancak sistemi kaldırılır.Yerine vilayet, kaza, nahiye, köy şeklinde bir idari teşkilatlanma getirilir. 1928 yılında Asi Yozgat Köyü’nün adı “Küçük Yozgat” olarak değiştirilir ve yine Bala’ya bağlı bir bucak merkezi olur.Küçük Yozgat, 1936 yılında Bala’dan ayrılıp, Çankaya’ya bağlanır ve nahiye merkezi olur. 1941 yılında da köylünün talebi ile köye, yanında bulunan dağın adı verilerek “Elmadağ” denir. Osmanlı Dönemi’nde kervanların konakladığı bir derbent köyü olan Elmadağ, ulaşım açısından önemli bir geçit noktasıdır. 1916 yılında Ankara ile Yahşihan’ı (Kırıkkale’nin İlçesi) birbirine bağlayan bir demiryolu hattı yapılır. Bu yol Elmadağ’dan da geçer ve şehrin gelişiminde etkili olur. Bu dönemde yerleşim alanları  tren istasyonu çevresi, Yenipınar Mahallesi’nin güney kesimi ( Aşağıköy-Arkaköy) ve Yenimahalle’nin güneye bakan vadi yamacı olmuştur.13 Kargalı Çayı’nın geçtiği bu vadinin güney tarafında Aşağıköy-Arkaköy denilen bugünkü Elmadağ’ın ilk yerleşim alanı Yenipınar Mahallesi, kuzey yamacında da Yenimahalle (Bazı bilgilere göre Horosan Erenlerinin önderliğinde kurulan tekke ve zaviyelerin etrafında Türkmen obaları yarı yerleşik hayata geçerler.Üç horosan ereni üç kardeşten oluşan üç boya yer gösterirler.Biri Yenimahale olan ‘’Yenişıh’a diğeri şimdiki Yeşildere’ye ‘’Dereşıh’a üçüncüsü ise Balışıh’a yer kurarlar. )

bulunur.

     Rivayete göre; Aşağıköyün kurulduğu esnada Yenimahalle’de henüz yerleşim yoktur. Aşağıköy’de yaşayanlar karşıda yani vadinin kuzey yamacında bir ışık görürler ve bu ışığı bir Şıh’ın gelmesi olarak yorumlarlar. Bundan dolayı bu yamaca “Yenişıh” demeye başlarlar. Adı Yenimahalle olarak değişmişse de halen halk içinde Yenişıh olarak söyleme biçimi çoğunluktadır.14 Dolayısıyla Elmadağ’da bilinen ilk yerleşmeler sırasıyla Yenipınar Mahallesi, Yenimahalle ve tren yolunun faaliyete geçmesiyle kurulan İstasyon Mahallesi'nde (yeni adı Kemalpaşa Mahallesi) olmuştur.

     Bu şirin ilçe 1944 yılında Elmadağ belediyesi kurulmuş,01.04.1960 tarihinde de ilçe olmuştur. İç Anadolu Bölgesinin yukarı Sakarya bölümünde yer alan ilçemiz, Ankara’nın 41 km,doğusunda adını da aldığı Elmadağ dağının kuzeydoğu eteklerinde kurulmuş çok eski ve şirin bir yerleşim yeridir. İlçemiz 23.07.2004 tarih ve 25531 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5216 sayılı Büyükşehir Kanunu ile metropol ilçe statüsünü almıştır.

EMİRDAĞ’DAN ELMADAĞ’A

           Yıl 116, Selçuklu Sultanı Müizzeddin Melikşah,komutanı Emir Mengüçle” birlikte Bizansa karşı koyalar.Bolvadin savaşını yaparlar.Savaş sırasında Sultanın çekildiği dağlara  Sultandağı,Komutanı Emir Mengücek’in çekildiği dağlara ise Emirdağı ismi söylene gelmiştir.Emirdağın ilk Türkmen insanı ile tanışması Bolvadin savaşından önce Anadolu ya sızma usulü  hareketler yapan akıncı beyleri marifetiyle olmuştur.İlk akınlarda Malazgirt savaşında üç yıl öne 1068’de yaşanmış Türkmen beylerinden Ahmet Şah ve Emir Afşin önderliğinde yapılmıştır.

          İşte Emirdağ’a yerleşen Türkmen oymağı biraz genişledikten sonra yakın bölgelerde yurt tutmaya başlamışlardı.Emir Afşin Bey’in aşireti Emirdağı yurt tutarken ,yakın akrabaları da  Elmadağ’a yerleşmişlerdir.

         Osm. Kayıtlarında Kariyeyi Cırgın yani Cırgın köyü Cumhuriyetle Emirdağ,Kariyeyi Yozgat köyü de Elmadağ adını almıştır.Ülkemizde ki tüm Türkmen gelenekleri birbirine benzemektedir.Görünen şu ki Elmadağ ile Emirdağ etnografyası iki elmanın yarısı gibidir.Bazı yemek isimleri ve yapılışları hemen hemen aynıdır.Soğan tirit’i,Etli tirit,Çoban tirit’i,madımak aşı,çılbır,höşmerim,kıynaç,ulavaç vb olduğu gibi.

                                      T.C. RESMİ GAZETE KARARNAME

              (ELMADAĞ’IN RESMEN BELEDİYE OLĞUNU BELGELEYEN İLK RESMİ GAZETE  YAYINI  30 MART 1944 YILI )

              (Tesis tarihi:7Teşrinievvel(EKİM AYI)1336-1920 ) (Belediye Meclis Kararı)

                Kararname No:3\562

                Dahiliye Vekaletinden:

            1-Ankara vilayetinin Çankaya Kazasına bağlı Elmadağ nahiyesinde yeniden belediye teşkilinin muvafık olduğuna dair Devlet şurası Umumi Heyetinin 21.2.1944 gün ve 44-32/30sayılı kararı, Belediye Kanununun 7.maddesine tevfikan, tasdik olunmuştur.

           2-Bu kararname icrasına Dahiliye Vekili, memurdur.
                                            27.3.1944